ﻛﻠﻴﺪ ﻫﺎﻱ ﻧﻘﺪ ﺩﺍﺳﺘﺎﻥ ؟
ﻠﻤﻪ ﻧﻘﺪ ، ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ، ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺧﻮﺏ ﺍﺯ ﺑﺪ » . ( 1 ) ﻧﻘﺪ ، ﺍﻧﺘﻘﺎﺩ ، ﻣﻨُﻘﺪ ، ﻣُﻨﺘﻘﺪ ، ﻧﺎﻗﺪ .، ﻫﻢ ﺧﺎﻧﻮﺍﺩﻩ ﻫﺴﺘﻨﺪ . ﺍﺯ ﻫﻤﻪ ﺍﻳﻦ ﻠﻤﺎﺕ ﻣﺸﻬﻮﺭﺗﺮ ، ﻧﺰﺩ ﺷﻤﺎ ، ﻠﻤﻪ ﺍﻧﺘﻘﺎﺩ ﺍﺳﺖ ﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﺭﻭﺯﻱ ﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎﺭ ﻫﻢ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺎﺭ ﺑﺒﺮﻳﺪ . ﺍﻧﺘﻘﺎﺩ ﻫﻢ ﺩﺭ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﺁﺷﺎﺭ ﺮﺩﻥ ﺧﻮﺑﻲ ﻫﺎ ﻭ ﺑﺪﻱ ﻫﺎ » ؛ ﺍﻣﺎ ﺩﺭ ﺑﻴﻦ ﻣﺎ ، ﻣﻌﻨﻲ ﺍﻳﺮﺍﺩﻴﺮﻱ » ﻭ ﻋﻴﺐ ﺟﻮﻳﻲ » ﺗﻨﻬﺎ ﺭﺍ ﻴﺪﺍ ﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ؛ ﻫﻤﺎﻥ ﻃﻮﺭ ﻪ ﺑﻌﻀﻲ ﻫﺎ ﻤﺎﻥ ﻣﻲ
ﻛﻠﻴﺪ ﻫﺎﻱ ﻧﻘﺪ ﺩﺍﺳﺘﺎﻥ ؟
ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ : ﻣﺤﻤﺪﺭﺿﺎ ﺳﺮﺷﺎﺭ شین براری بازنشر
ﻠﻤﻪ ﻧﻘﺪ ، ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ، ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺧﻮﺏ ﺍﺯ ﺑﺪ » . ( 1 )
ﻧﻘﺪ ، ﺍﻧﺘﻘﺎﺩ ، ﻣﻨُﻘﺪ ، ﻣُﻨﺘﻘﺪ ، ﻧﺎﻗﺪ .، ﻫﻢ ﺧﺎﻧﻮﺍﺩﻩ ﻫﺴﺘﻨﺪ . ﺍﺯ ﻫﻤﻪ ﺍﻳﻦ ﻠﻤﺎﺕ ﻣﺸﻬﻮﺭﺗﺮ ، ﻧﺰﺩ ﺷﻤﺎ ، ﻠﻤﻪ ﺍﻧﺘﻘﺎﺩ ﺍﺳﺖ ﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﺭﻭﺯﻱ ﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎﺭ ﻫﻢ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺎﺭ ﺑﺒﺮﻳﺪ .
ﺍﻧﺘﻘﺎﺩ ﻫﻢ ﺩﺭ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﺁﺷﺎﺭ ﺮﺩﻥ ﺧﻮﺑﻲ ﻫﺎ ﻭ ﺑﺪﻱ ﻫﺎ » ؛ ﺍﻣﺎ ﺩﺭ ﺑﻴﻦ ﻣﺎ ، ﻣﻌﻨﻲ ﺍﻳﺮﺍﺩﻴﺮﻱ » ﻭ ﻋﻴﺐ ﺟﻮﻳﻲ » ﺗﻨﻬﺎ ﺭﺍ ﻴﺪﺍ ﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ؛ ﻫﻤﺎﻥ ﻃﻮﺭ ﻪ ﺑﻌﻀﻲ ﻫﺎ ﻤﺎﻥ ﻣﻲ ﻨﻨﺪ ﻧﻘﺪ ﻫﻢ ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻤﻴﻦ .
ﺩﺭ ﺣﺎﻟﻲ ﻪ ﺍﻳﻦ ﻃﻮﺭ ﻧﻴﺴﺖ .
ﻧﻘﺪ ﻗﺼﻪ ، ﺷﻌﺮ ، ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻧﺎﻣﻪ .، ﺭﺍ ﻧﻘﺪ ﺍﺩﺑﻲ ﻣﻲ ﻮﻳﻨﺪ .
ﻧﻘﺪ ﺍﺩﺑﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩﻥ ﻗﻮﺕ ﻫﺎ ﻭ ﺿﻌﻒ ﻫﺎﻱ ﻳ ﺍﺛﺮ ﺍﺩﺑﻲ ( ﻗﺼﻪ ، ﺷﻌﺮ ، ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻧﺎﻣﻪ .، ) . ﻫﻤﻨﻴﻦ ، ﺍﺮ ﺍﺛﺮ » ، ﻧﺎﺕ ﻇﺮﻳﻒ ﻭ ﻨﻬﺎﻧﻲ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ، ﻧﻘﺪ ﻭﻇﻴﻔﻪ ﺩﺍﺭﺩ ﺑﻪ ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﻤ ﻨﺪ ﺗﺎ ﺁﻥ ﻧﺎﺕ ﻨﻬﺎﻥ ﺭﺍ ﻫﻢ ﺩﺭﻳﺎﺑﺪ .
ﻧﻤﻲ ﺩﺍﻧﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎﻝ ﺬﺍﺭﺗﺎﻥ ﺑﻪ ﻣﻐﺎﺯﻩ ﻃﻼﻓﺮﻭﺷﻲ ﺍﻓﺘﺎﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ؟ ﻭﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺁﻥ ﺟﺎ ﻗﺪﻡ ﻣﻲ ﺬﺍﺭﻳﺪ ، ﻫﻤﻪ ﻮﺷﻮﺍﺭﻩ ﻫﺎ ، ﺍﻟﻨﻮﻫﺎ ، ﺩﺳﺖ ﺑﻨﺪﻫﺎ ، ﺍﻧﺸﺘﺮﻱ ﻫﺎ ﻭ . ﺭﺍ ﻣﺜﻞ ﻫﻢ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﺪ . ﺑﻪ ﻧﻈﺮﺗﺎﻥ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ ﻪ ﺍﺯ ﻧﻈﺮ ﺟﻨﺲ ، ﺑﺎ ﻫﻢ ﻓﺮﻗﻲ ﻧﺪﺍﺭﺩ ﻭ ﺍﺮ ﺗﻔﺎﻭﺗﻲ ﻫﻢ ﻫﺴﺖ ، ﺩﺭ ﺷﻞ ﻇﺎﻫﺮﻱ ﺁﻧﻬﺎﺳﺖ؛ ﺍﻣﺎ ﻭﻗﺘﻲ ﺩﺭﺑﺎﺭﻩ ﻗﻴﻤﺖ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺮﺳﻴﺪ ، ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﺪ ﻠﻲ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻔﺎﻭﺕ ﺩﺍﺭﻧﺪ . ﻣﺜﻼً ﺩﻭﺗﺎ ﻮﺷﻮﺍﺭﻩ ، ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﻭ ﻭﺯﻥ ﺷﺎﻥ ﻳﻲ ﺍﺳﺖ ، ﺍﻣﺎ ﺎﻩ ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻲ ، ﻨﺪ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺩﻳﺮﻱ ﺍﺳﺖ .
ﺍﺯ ﺷﻨﻴﺪﻥ ﺍﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮﻉ ، ﺗﻌﺠﺐ ﻣﻲ ﻨﻴﺪ ، ﺍﻣﺎ ﻃﻼﻓﺮﻭﺵ ﺑﺮﺍﻱ ﺷﻤﺎ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲ ﺩﻫﺪ ﻪ ﻣﺜﻼً ﻮﺷﻮﺍﺭﻩ ﺍﻭّﻟﻲ ، ﺟﻨﺲ ﻃﻼﻳﺶ ﺧﻴﻠﻲ ﺑﻬﺘﺮ ﺍﺯ ﺩﻭﻣﻲ ﺍﺳﺖ؛ ﻋﻴﺎﺭﺵ ﻫﺠﺪﻩ ﺍﺳﺖ؛ ﺩﺭ ﺣﺎﻟﻲ ﻪ ﻋﻴﺎﺭ ﺩﻭﻣﻲ ﻬﺎﺭﺩﻩ ﺍﺳﺖ .
ﺍﻟﺒﺘﻪ ، ﺍﻳﻦ ﻪ ﻧﺘﻮﺍﻧﺴﺘﻪ ﺍﻳﺪ ﺑﻔﻬﻤﻴﺪ ﺪﺍﻡ ﻳ ﺍﺯ ﻮﺷﻮﺍﺭﻩ ﻫﺎ ﻃﻼﻱ ﺑﻬﺘﺮﻱ ﺩﺍﺭﺩ ، ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺖ . ﺑﻪ ﺭﺍﺳﺘﻲ ، ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺍﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﺑﺮﺍﻱ ﻣﻦ ﻭ ﺷﻤﺎ ﻣﺸﻞ ﺍﺳﺖ؛ ﺍﻣّﺎ ﺧﻮﺩ ﻃﻼﻓﺮﻭﺵ ﻫﺎ ، ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺍﻱ ﻪ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﻭ ﺭﻭﺵ ﻫﺎﻱ ﻋﻠﻤﻲ ﺍﻱ ﻪ ﺑﻠﺪﻧﺪ ، ﺑﻪ ﺭﺍﺣﺘﻲ ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻧﻨﺪ ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ ﻪ ﻫﺮ ﻃﻼﻳﻲ ، ﻋﻴﺎﺭﺵ ﻘﺪﺭ ﺍﺳﺖ ( ﻘﺪﺭﺵ ﻃﻼﻱ ﺧﺎﻟﺺ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻘﺪﺭ ﺍﺯ ﻓﻠﺰﺍﺕ ﺩﻳﺮ ﺩﺭ ﺁﻥ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ ) .
ﺍﻳﻦ ﺎﺭِ ﻃﻼﻓﺮﻭﺵ ﻫﺎ ، ﺩﺭ ﺣﻘﻴﻘﺖ ، ﻧﻮﻋﻲ ﻧﻘﺪ ، ﺍﺳﺖ ، ﻣﻨﺘﻬﺎ ﻧَﻪ ﻧﻘﺪ ﺍﺩﺑﻲ .
ﻣﻲ ﻮﻳﻨﺪ ﺩﺭ ﻗﺪﻳﻢ ، ﻃﻼﻓﺮﻭﺵ ﻫﺎ ، ﺳﻨ ﻣﺨﺼﻮﺻﻲ ﺩﺍﺷﺘﻨﺪ ﻪ ﺑﻪ ﺁﻥ ﺳﻨ ﻣَﺤ ﻣﻲ ﻔﺘﻨﺪ . ﺑﺎ ﻣﺎﻟﻴﺪﻥ ﺍﻳﻦ ﺳﻨ ﺑﻪ ﻃﻼ ، ﻣﻲ ﻓﻬﻤﻴﺪﻧﺪ ﻪ ﺧﺎﻟﺼﻲ ﻭ ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﻲ ﺁﻥ ﻘﺪﺭﺍﺳﺖ . ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﺍﺳﺎﺱ ، ﺍﻣﺮﻭﺯﻩ ، ﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺟﺎﻱ ﻠﻤﻪ ﻧﻘﺪ ، ﺍﺻﻄﻼﺡ ﻣﺤ ﺯﺩﻥ ﺭﺍ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺎﺭ ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ .
ﺑﻪ ﺑﻴﺎﻧﻲ ﺩﻳﺮ ، ﻧﻘﺪ ﺍﺩﺑﻲ ، ﻫﻤﺎﻥ ﻣﺤ ﺯﺩﻥ ﺁﺛﺎﺭ ﺍﺩﺑﻲ ﺍﺳﺖ . ﺎﺭ ﻧﻘﺪ ﺍﺩﺑﻲ ، ﺩﺭ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻫﻤﺎﻥ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺧﺎﻟﺼﻲ ﻫﺎ ﻭ ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﻲ ﻫﺎﻱ ﺍﺛﺮ ﺍﺩﺑﻲ ﺍﺳﺖ . ﺮﺍ؟ ﺑﺮﺍﻱ ﺁﻥ ﻪ ﻗﺪﺭ ﻭ ﺍﺭﺯﺵ ﺁﻥ ﺍﺛﺮ ﺍﺩﺑﻲ ﺭﺍ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻨﺪ .
ﺧﺐ ، ﻪ ﻃﻮﺭ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ﻗﺪﺭ ﻭ ﺍﺭﺯﺵ ﻳ ﺍﺛﺮ ﺍﺩﺑﻲ ﺭﺍ ﻣﻌﻴﻦ ﺮﺩ؟ ﺍﻳﻦ ﺎﺭ ، ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﺩﺍﺭﺩ . ﻳﻌﻨﻲ ﻗﺪﻡ ﺑﻪ ﻗﺪﻡ ﺑﺎﻳﺪ ﺟﻠﻮ ﺭﻓﺖ .
ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻫﺎﻱ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﻘﺪ
ﻓﺮﺽ ﻨﻴﺪ ﻣﻲ ﺧﻮﺍﻫﻴﻢ ﻗﺼﻪ ﺍﻱ ﺭﺍ ﻧﻘﺪ ﻨﻴﻢ . ﺍﺮ ﻗﺼﻪ ، ﺳﺎﺩﻩ ﻭ ﺭﺍﺣﺖ ﺑﺎﺷﺪ ، ﻪ ﺩﺭ ﺁﻏﺎﺯ ، ﺎﺭ ﻣﺎ ﻫﻢ ﺭﺍﺣﺖ ﺍﺳﺖ؛ ﺍﻣﺎ ﺍﺮ ﻴﻴﺪﻲ ﻫﺎﻳﻲ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ، ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺒﻞ ﺍﺯ ﻫﺮ ﻴﺰ ، ﻪ ﺎﺭ ﻨﻴﻢ ؟.
ﺑﻠﻪ . ﺁﻥ ﺭﺍ ﺧﻮﺏ ﺑﺨﻮﺍﻧﻴﻢ ﻭ ﺧﻮﺏ ﺑﻔﻬﻤﻴﻢ؛ ﺁﻥ ﻗﺪﺭ ﺧﻮﺏ ، ﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻫﻨ ﻧﺘﻪ ﺁﻥ ﺍﺯ ﻧﻈﺮﻣﺎﻥ ﻨﻬﺎﻥ ﻧﻤﺎﻧﺪ 2. ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻔﻬﻤﻴﻢ ﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ ﺑﺎ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺁﻥ ﻗﺼﻪ ، ﻪ ﻣﻲ ﺧﻮﺍﺳﺘﻪ ﺑﻮﻳﺪ؟ ﺍﺮ ﺩﺭ ﻧﻮﺷﺘﻪ ، ﺭﺍﺯ ﻭ ﺭﻣﺰﻱ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ ، ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺸﺎﻓﻴﻢ ﻭ ﺁﺷﺎﺭ ﻨﻴﻢ .
ﺍﻳﻦ ﺷﺎﻳﺪ ﺍﻭﻟﻴﻦ ﻭ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﺎﺭ ﺩﺭ ﻧﻘﺪ ﻳ ﻗﺼﻪ ﺑﺎﺷﺪ . ﺍﺮ ﺴﻲ ﺍﻳﻦ ﻗﺪﻡ ﺭﺍ ﺩﺭﺳﺖ ﺑﺮﺩﺍﺷﺖ ، ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻥ ﺍﻣﻴﺪﻭﺍﺭ ﺑﻮﺩ ﻪ ﻗﺪﻡ ﻫﺎﻱ ﺑﻌﺪﻱ ﺭﺍ ﻫﻢ ﺩﺭﺳﺖ ﺑﺮﺩﺍﺭﺩ . ﺩﺭ ﻏﻴﺮ ﺍﻳﻦ ﺻﻮﺭﺕ ، ﻧﻪ ! ﺯﻳﺮﺍ ﺴﻲ ﻪ ﻣﻨﻈﻮﺭ ﻭ ﻫﺪﻑ ﻗﺼﻪ ﺭﺍ ﺩﺭﺳﺖ ﻧﻔﻬﻤﻴﺪﻩ ﺍﺳﺖ ، ﻄﻮﺭ ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺍﺭﺯﺵ ﺬﺍﺭﻱ ﻨﺪ؟ ( ﺍﻟﺒﺘﻪ ﻫﻤﺎﻥ ﻃﻮﺭ ﻪ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﺷﺪ ، ﻫﻤﻪ ﻗﺼﻪ ﻫﺎ ، ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﻧﻈﺮ ، ﺩﺍﺭﺍﻱ ﻴﻴﺪﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ) .
ﻳﻲ ﺩﻳﺮ ﺍﺯ ﻗﺪﻡ ﻫﺎﻱ ﻣﻬّﻢ ﺩﺭ ﻧﻘﺪ ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺖ ﻪ ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ؛ ﺁﻳﺎ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ ، ﺗﻮﺍﻧﺴﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﻣﻨﻈﻮﺭﺵ ﺭﺍ ﺩﺭﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﺍﺵ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ؟
ﻫﻤﻨﻴﻦ ، ﺍﻳﻦ ﻧﺘﻪ ﺭﺍ ﺑﺮﺭﺳﻲ ﻨﻴﻢ ﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ ، ﺗﺎ ﻪ ﺣﺪ ﺍﺯ ﺁﺛﺎﺭ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﺎﻥ ﻫﻢ ﺩﻭﺭﻩ ﻳﺎ ﻗﺒﻞ ﺍﺯ ﺧﻮﺩ ، ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺮﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ؟ ﻳﺎ ﺁﻥ ﻪ ، ﺗﺎ ﻪ ﺣﺪ ﺩﺭ ﺁﺛﺎﺭ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﺎﻥ ﻫﻢ ﻋﺼﺮ ﻳﺎ ﺲ ﺍﺯ ﺧﻮﺩ ، ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺬﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ .
ﺁﻥ ﺎﻩ ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ : ﺧﻮﺑﻲ ﻫﺎ ﻭ ﺑﺪﻱ ﻫﺎﻱ ﺁﺷﺎﺭ ﻭ ﻨﻬﺎﻥ ﻗﺼﻪ ﻴﺴﺖ؟ ﺯﻳﺒﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﻭ ﺯﺷﺘﻲ ﻫﺎﻱ ﺁﻥ ﺪﺍﻡ ﺍﺳﺖ؟ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ ، ﻪ ﻧﻮﺁﻭﺭﻱ ﻫﺎ ﻭ ﺭﻳﺰﻩ ﺎﺭﻱ ﻫﺎﻱ ﻫﻨﺮﻱ ﺩﺭ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺁﻥ ﺑﻪ ﺎﺭ ﺑﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ؟ ﻭ .
ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﻫﻤﻪ ﺍﻳﻦ ﺎﺭﻫﺎ ﺳﺖ ﻪ ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻥ ﻗﺪﺭ ﻭ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﻨﺮﻱ ﺁﻥ ﻗﺼﻪ ﺭﺍ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺮﺩ .
ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﻳﻦ ، ﺍﻭﻻً : ﻧﻘﺪ ﺎﺭ ﻨﺪﺍﻥ ﺳﺎﺩﻩ ﺍﻱ ﻧﻴﺴﺖ .
ﺛﺎﻧﻴﺎً : ﺗﻨﻬﺎ ﻋﻴﺐ ﺟﻮﻳﻲ ﻭ ﺍﻳﺮﺍﺩﻴﺮﻱ ﺍﺯ ﻳ ﻗﺼّﻪ ﺭﺍ ﻧﻤﻲ ﺗﻮﺍﻥ ﻧﻘﺪ ﺁﻥ ﻗﺼّﻪ ﻧﺎﻣﻴﺪ ( ﻣﺮ ﺁﻥ ﻪ ﻗﺼّﻪ ، ﻫﻴ ﺧﻮﺑﻲ ﻭ ﺯﻳﺒﺎﻳﻲ ﺍﻱ ﻧﺪﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ) .
ﻧﻜﺘﻪ ﻫﺎﻱ ﻛﻠﻴﺪﻱ ﺑﺮﺍﻱ ﻧﻘﺪ ﺩﺍﺳﺘﺎﻥ
ﺑﺮﺍﻱ ﻧﻘﺪ ﺳﺎﻟﻢ ﻭ ﺟﺎﻣﻊ ﺍﺯ ﻳﻚ ﺩﺍﺳﺘﺎﻥ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﺁﻥ ﺷﺮﺍﻳﻄﻲ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺍﺯ ﺟﻤﻠﻪ :
ﺩﺍﺷﺘﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﺩﺭ ﺯﻣﻴﻨﻪ ﺩﺍﺳﺘﺎﻥ ﻭ ﺑﺤﺜﻬﺎﻱ ﻧﻈﺮﻱ ﺗﺌﻮﺭﻱ » ﺭﺍﺟﻊ ﺑﻪ ﺁﻥ ، ﺑﺮﺧﻮﺭﺩﺍﺭﻱ ﺍﺯ ﺫﻭﻕ ﻫﻨﺮﻱ ﺳﺎﻟﻢ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻭ ﻏﻨﻲ ﺷﺪﻩ ﻭ ﻫﻮﺵ ، ﺩﻗﺖ ﻧﻈﺮ ﻭ ﺗﻴﺰ ﺑﻴﻨﻲ ﻻﺯﻡ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻣﻮﺭﺩ .
ﻣﻮﺍﺭﺩﻱ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺩﺭ ﻫﻨﺎﻡ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻳﻚ ﻧﻘﺪ ﺳﺎﻟﻢ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺩﺍﺷﺖ ﻨﻴﻦ ﺍﺳﺖ :
-1 ﻣﺨﺎﻃﺒﺎﻥ ﺍﺛﺮ ﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ؟ ﺧﺮﺩﺳﺎﻻﻥ ، ﻛﻮﺩﻛﺎﻥ ، ﻧﻮﺟﻮﺍﻧﺎﻥ ، ﺟﻮﺍﻧﺎﻥ ﻳﺎ ﺑﺰﺭﺴﺎﻻﻥ ﻛﻪ ﺍﺯ ﻧﻈﺮ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﻭ ﻣﺤﺘﻮﺍ ﻭ ﺍﺯ ﻧﻈﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭ ﺩﺍﺳﺘﺎﻥ ﻫﺮ ﻛﺪﺍﻡ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺮﻭﻫﻬﺎ ﺩﺍﺭﺍﻱ ﺗﻔﺎﻭﺗﻬﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪﻭ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎ ﺗﻲ ﻭﻳﻩ ﺩﺍﺭﻧﺪ . »
-2 ﻧﻮﻉ ﺩﺍﺳﺘﺎﻥ ﺩ ﺭﺎﺭﻮﺏ ﻛﺪﺍﻣﻴﻚ ﺍﺯ ﻣﻜﺘﺒﻬﺎﻱ ﺍﺩﺑﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ؟ ﻛﻼﺳﻴﻚ ، ﺭﻣﺎﻧﺘﻴﻚ ، ﻭﺍﻗﻌﻴﺘﺮﺍ ، ﺭﻭﺍﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻲ »
ﻭ ﺍﺯ ﻧﻈﺮ ﻧﺎﻩ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﺍﺯ ﻪ ﻧﻮﻉ ﺍﺳﺖ؟ ﻛﻤﺪﻱ ، ﻋﻠﻤﻲ – ﺗﺨﻴﻠﻲ ﻳﺎ ﺗﺎﺭﻳﺨﻲ ، ﻠﻴﺴﻲ – ﺟﻨﺎﻳﻲ ﻭ ﻳﺎ ﺍﻧﻮﺍﻉ ﺩﻳﺮ ﺁﻥ »
-3 ﺩﺭﻭﻧﻤﺎﻳﻪ ﺍﺛﺮ ﻪ ﻣﻄﻠﺒﻲ ﺭﺍ ﻣﻲ ﺧﻮﺍﺳﺘﻪ ﺑﻮﻳﺪ ﻭ ﺍﻧﻴﺰﻩ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ ﺍﺯ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺁﻥ ﻪ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ ؟
ﻳﻜﻲ ﺍﺯ ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮﺍﻥ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺑﺎﺭﻩ ﺳﺨﻨﻲ ﺧﻮﺍﻧﺪﻧﻲ ﺩﺍﺭﺩ . ﺍﻭ ﻣﻲ ﻮﻳﺪ :
»» ﺍﺑﻠﻬﺎﻥ ﺍﺛﺮﻱ ﺭﺍ ﻣﻲ ﺧﻮﺍﻧﻨﺪ ﻭ ﻴﺰﻱ ﺍﺯ ﺁﻥ ﻧﻤﻲ ﻓﻬﻤﻨﺪ . ﺍﺷﺨﺎﺹ ﻋﺎﻣﻲ ﻤﺎﻥ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﻛﺎﻣﻼ ﺩﺭ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺍﻧﺪ ، ﺻﺎﺣﺒﺎﻥ ﻋﻘﻞ ﺳﻠﻴﻢ ﺎﻫﻲ ﻫﻤﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﻧﻤﻲ ﻓﻬﻤﻨﺪ ، ﺁﻧﺎﻥ ﻧﻜﺎﺕ ﻣﺒﻬﻢ ﻭ ﺗﺎﺭﻳﻚ ﺭﺍ ﺗﺎﺭﻳﻚ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ ﻭ ﻧﻜﺎﺕ ﺭﻭﺷﻦ ﺭﺍ ﺭﻭﺷﻦ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻨﺪ ﻭ ﺍﺷﺨﺎﺹ ﺮ ﻣﺪﻋﺎ ، ﺍﺻﺮﺍﺭﺩﺍ ﺭﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻜﺎﺕ ﺭﻭﺷﻦ ﺭﺍ ﺗﺎﺭﻳﻚ ﺟﻠﻮﻩ ﺩﻫﻨﺪ ﻭ ﻧﻜﺎﺗﻲ ﺭﺍ ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻼ ﻭﺍﺿﺢ ﻭ ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ ﺍﺳﺖ ، ﻧﻔﻬﻤﻨﺪ .
-4 ﻗﻀﺎﻭﺕ ﺍﺭﺯﺷﻲ ﺩﺭ ﺑﺎﺭﻩ ﻣﺤﺘﻮﺍ ﻭ ﻴﺎﻡ ﺩﺍﺳﺘﺎﻥ ﻛﻪ ﺁﻳﺎ ﺑﻴﻨﺶ ﺗﺎﺯﻩ ﺍﻱ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺯﻧﺪﻲ ﺑﻪ ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﻣﻲ ﺩﻫﺪ ؟ ﺁﻳﺎ ﺿﺪ ﺍﺭﺯﺷﻮﺑﺪ ﺁﻣﻮﺯ ﺑﺮﺍﻱ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻧﻴﺴﺖ؟
-5 ﺁﻳﺎ ﺍﺳﻢ ﺩﺍﺳﺘﺎﻥ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﻭ ﻣﺤﺘﻮﺍﻱ ﺍﺻﻠﻲ ﺁﻥ ﻫﺴﺖ ؟ ﺁﻳﺎ ﺗﺎﺯﻩ ﻭ ﺑﺪﻳﻊ ﻭ ﺟﻠﺐ ﻛﻨﻨﺪﻩ ﻫﺴﺖ ؟ ﺁﻳﺎ ﻴﺮﻧ ﺩﺍﺳﺘﺎﻥ ﻭ ﺑﻮﻳﻩ ﺎﻳﺎﻥ ﺁﻥ ﺭﺍ ﻟﻮ ﻧﻤﻲ ﺩﻫﺪ؟
-6 ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺍﺻﻠﻲ ﺩﺍﺳﺘﺎﻥ ﻛﻴﺴﺖ ﻭ ﺷﺨﺼﻴﺘﻬﺎﻱ ﻓﺮﻋﻲ ﻛﺪﺍﻣﻨﺪ؟ﺁﻳﺎ ﺍﻳﻦ ﺷﺨﺼﻴﺘﻬﺎ ﻭﺍﻗﻌﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻳﺎ ﻗﺎﻟﺒﻲ ﻭ ﻛﻠﻴﺸﻪ ﺍﻱ؟ ﻛﺪﺍﻣﻴﻚ ﺍﺯ ﺷﺨﺼﻴﺘﻬﺎ ﺩﺭ ﻃﻮﻝ ﺩﺍﺳﺘﺎﻥ ﺗﺤﻮﻝ ﻣﻲ ﺬﻳﺮﻧﺪ ﻭ ﺍﻳﻦ ﺗﺤﻮﻝ ﺁﻳﺎ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺟﻠﻮﻩ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﻏﻴﺮ ﻭﺍﻗﻌﻲ ؟
-7 ﺯﺍﻭﻳﻪ ﺩﻳﺪ ﻳﺎ ﺷﻴﻮﻩ ﺑﻴﺎﻥ ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ ﺩﺭ ﺩﺍﺳﺘﺎﻥ ﻴﺴﺖ؟ ﺍﻭﻝ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮﺩ ، ﺩﺍﻧﺎﻱ ﻛﻞ ﻣﻄﻠﻖ ، ﺩﺍﻧﺎﻱ ﻛﻞ ﻣﺤﺪﻭﺩ ، ﺗﻚ ﻮﻳﻲ ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ ، ﺗﻚ ﻮﻳﻲ ﺩﺭﻭﻧﻲ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﺎﺭﻱ ، ﺩﻓﺘﺮ ﺧﺎﻃﺮﺍﺕ ، ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﻭ ﻏﻴﺮﻩ »
-8 ﺁﻳﺎ ﻧﺜﺮ ﺩﺍﺳﺘﺎﻥ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﻭ ﺣﺎﻝ ﻭ ﻫﻮﺍﻱ ﺁﻥ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺩﺍﺭﺩ ؟ ﺁﻳﺎ ﺑﻪ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﻛﺎﻓﻲ ﺻﻤﻴﻤﻲ ﻭ ﺧﻮﺩﻣﺎﻧﻲ ﺍﺳﺖ ؟ ﺁﻳﺎ ﻧﺜﺮ ﺻﺤﻴﺢ ﻭ ﻓﺎﻗﺪ ﻏﻠﻄﻬﺎﻱ ﻧﺎﺭﺷﻲ ﻭ ﺩﺳﺘﻮﺭﻱ ﻫﺴﺖ ؟
-9 ﻣﻴﺰﺍﻥ ﻛﺎﺭ ﺧﻼﻗﺎﻧﻪ ﻭ ﺗﺨﻴﻞ ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺍﺯ ﺳﻮﻱ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ ﻪ ﻗﺪﺭ ﺍﺳﺖ ؟
ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﻧﻘﺪ ﻳﻚ ﺩﺍﺳﺘﺎﻥ ، ﻴﺰﻱ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﺮ ﻛﺸﻒ ﻭ ﺍﺭﺯﺷﻴﺎﺑﻲ ﺍﻳﻨﻜﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺍﺛﺮﻣﻲ ﺧﻮﺍﺳﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﻪ ﺑﻮﻳﺪ ، ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﺪ ، ﻳﺎ ﺍﻟﻘﺎ ﻛﻨﺪ ﻭ ﺑﺮﺭﺳﻲ ﺍﻳﻨﻜﻪ ﺩﺭ ﺑﻴﺎﻥ ﻭ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩﻥ ﺁﻧﻪ ﻣﻮﺭﺩ ﻧﻈﺮﺵ ﺑﻮﺩﻩ ، ﺗﺎ ﻪ ﺣﺪ ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ .
ﻫﻤﻨﺎﻥ ﻛﻪ ﻣﻨﺘﻘﺪﺍﻥ ، ﺍﺯ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ ﺩﺍﺳﺘﺎﻥ ﺗﻮﻗﻊ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻨﺎﻡ ﺧﻠﻖ ﺍﺛﺮﺷﺎﻥ ، ﺣﺪﺍﻛﺜﺮ ﺩﻗﺖ ، ﻧﻈﻢ ﻭ ﻫﻤﺎﻫﻨﻲ ﻭ ﺳﻠﻴﻘﻪ ﺭﺍ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ، ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﺎﻥ ﻧﻘﺪ ﻧﻴﺰ ﺍﺯ ﻣﻨﺘﻘﺪ ﺍﻧﺘﻈﺎﺭ ﺭﻋﺎﻳﺖ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻮﺍﺭﺩ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﻘﺪﺵ ﺩﺍﺭﻧﺪ .
ﻧﻮﺷﺖ :
.1 ﺍﻟﺒﺘﻪ ﻧﻘﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻫﺎﻱ ﺩﻳﺮﻱ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ؛ ﺍﻣﺎ ﻮﻥ ﺁﻥ ﻣﻮﺭﺩﻫﺎ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﻣﺎ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﻧﻤﻲ ﺷﻮﺩ ، ﺍﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﺩﺭ ﻣﻲ ﺬﺭﻳﻢ .
.2 ﺍﻟﺒﺘﻪ ﺑﻌﻀﻲ ﺁﺛﺎﺭ ﺍﺩﺑﻲ ، ﺑﺴﻴﺎﺭ ﻋﻤﻴﻖ ﻭ ﺎﻩ ﻴﻴﺪﻩ ﻫﺴﺘﻨﺪ . ﺩﺭ ﺑﺮﺭﺳﻲ ﺍﻳﻦ ﻮﻧﻪ ﺁﺛﺎﺭ ، ﻣﻤﻦ ﺍﺳﺖ ﻫﻴ ﺲ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻧﺘﻮﺍﻧﺪ ﺗﻤﺎﻡ ﺍﺳﺮﺍﺭ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺸﻒ ﻨﺪ؛ ﺍﻣﺎ ﺩﺭ ﺁﺛﺎﺭ ﺧﺎﺹ ﻮﺩﺎﻥ ﻭ ﻧﻮﺟﻮﺍﻧﺎﻥ ، ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ ﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮ ﻧﻤﻲ ﺧﻮﺭﻳﻢ .
ﻣﻨﺒﻊ : ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ ﻣﺎﻫﻲ ﻴﺮﻱ ﺑﻴﺎﻣﻮﺯﻳﻢ ، ﺭﺿﺎ ﺭﻫﺬﺭ ، ﺹ 14 ﺍﻟﻲ .17
http://www.sarshar.org
/ ﺥ
ﺎ
درباره این سایت